Autyzm często wpływa na inicjatywę dziecka, które jest mniej skłonne do interakcji z ludźmi i bardziej skupia się na wąskim zakresie aktywności. Ta cecha występuje u dzieci od początku i utrzymuje się przez całe życie. W przypadku małego dziecka mniej interakcji społecznych to mniej okazji do uczenia się, a zawężony i powtarzalny zakres aktywności skutkuje zmniejszoną różnorodnością sposobów uczenia się. Wczesne objawy autyzmu dziecięcego – obserwacja Badania wykazują, że zdrowy noworodek jest wyposażony w umiejętności dostrajania się do sytuacji społecznych, szczególnie w zakresie synchronizacji interakcji, naśladowania, poszukiwania kontaktu wzrokowego w reakcji na głos matki. Małe dziecko z autyzmem nie inicjuje tych ciągłych wymian społecznych w takim stopniu jak inne dzieci, co poważnie zmniejsza jego szanse na uczenie się. Małe dziecko z autyzmem ma więc mniej doświadczeń, na podstawie których może konstruować swoje rozumienie ludzi i wydarzeń wokół niego. Kolejną trudnością jest brak reakcji na inicjatywy komunikacji płynące z otoczenia. Dziecko, które nie odpowiada okazaniem radości, nawiązaniem kontaktu wzrokowego, nie okazuje wyraźnej reakcji informującej, że cieszy się interakcją i chce ją kontynuować, sprawia, że społeczne interakcje opiekuna nie są wzmacniane, co może ograniczać ich liczbę. Zatem autyzm wpływa na dziecko w dwojaki sposób: dziecko nie jest inicjatorem odpowiednio często, nie stwarza możliwości do uczenia się, a partnerzy społeczni zmniejszają liczbę interakcji, co powoduje dalszą utratę sposobności uczenia się. Współczesne badania nad uczeniem się niemowląt w 1. (Baillargeon 2004) wskazują na biegłość, z jaką niemowlęta rozumieją działanie obiektów w otoczeniu fizycznym, rozpoznają podobieństwo własnych działań do działań innych ludzi czy sprawność z zapamiętywaniem informacji. Obecne wyniki sugerują, że w trakcie interakcji z otoczeniem mózgi niemowląt polegają na tzw. uczeniu się statystycznym, które pozwala na wykrycie wzorców i znaczeń (Saffran, Aslin 1996). Umiejętność dostrzeżenia dystrybucji informacji i wnioskowania na tej podstawie wydaje się odgrywać rolę w wielu aspektach rozwoju językowego, poznawczego i społecznego. Kiedy niemowlę wchodzi w interakcję ze światem w sposób nietypowy, np. koncentrując się tylko na przedmiotach, a nie na ludziach, to można założyć, że jego wiedza i sposób konstruowania świata też będą specyficzne. Takie niemowlę może nie rozwijać się językowo, dlatego że nie zwraca uwagi na mowę i jej statystyczne cechy dystrybucji. Należy pamiętać, że aby niemowlę mogło wnioskować i się uczyć, musi być aktywne i emocjonalnie zaangażowane w otoczenie, zaś poprawna percepcja mowy będzie się prawidłowo rozwijała tylko podczas interakcji społecznych. Czynniki psychospołeczne mają kluczowe znaczenie dla neurologicznego rozwoju wszystkich dzieci. POLECAMY Uśmiech społeczny U prawidłowo rozwijających się dzieci ok. 6. tygodnia życia pojawia się tzw. uśmiech społeczny. W wieku ok. 6–8 miesięcy niemowlę potrafi odróżnić twarze osób bliskich i reaguje lękiem na twarze osób obcych. Brak lub osłabienie uśmiechu społecznego, brak reakcji na widok matki lub też przeciwnie – niezwracanie uwagi na jej nieobecność – są objawem niepokojącym. Wspólnie podzielana uwaga Pojawia się w wieku ok. 9–15 miesięcy i stanowi kamień milowy w zdolnościach do uczenia się, do naśladowania i komunikowania z innymi. Prawidłowo rozwijające się dziecko ok. 8. zaczyna kierować wzrok w tym samym kierunku, w którym patrzy opiekun, w 10. miesiącu wskazuje palcem rzecz (wskazywanie protodeklaratywne). Do wskazywania dołącza również komunikaty słowne, odpowiednie do etapu rozwoju mowy. Około 10.–12. patrzy w kierunku wskazanym przez rodzica, obserwuje jego reakcje i samo reaguje, wyrażając swoje emocje za pomocą mimiki. Wspólnie podzielana uwaga jest przejawem współdziałania i prawidłowej interakcji z ważną osobą; związana jest również z rozwojem mowy – dziecko uczy się łączenia właściwego słowa z przedmiotem. Brak lub osłabienie w tym obszarze jest objawem niepokojącym. Kontakt fizyczny Niechęć do kontaktu fizycznego lub obojętność na taki kontakt obserwowana już w 1. jest niepokojącym objawem. Dzieci mogą sztywnieć lub robić się wiotkie, gdy są trzymane w ramionach (objaw drewnianej lub szmacianej lalki), mogą też bronić się przed przytulaniem (brak kontaktu wzrokowego i reakcji przywierania – dostosowania pozycji ciała do pozycji opiekuna). Brak tzw. lęku separacyjnego Większość dzieci autystycznych nie przejawia lęku związanego z rozdzieleniem z osobami znaczącymi ani też lęku przed obcymi. Dziecko nie reaguje ożywieniem na widok matki, co może sprawiać wrażenie, jakby nie potrzebowało jej obecności czy uwagi – dzieci te wydają się samowystarczalne. Unikanie kontaktu wzrokowego Wrażliwość na kontakt wzrokowy i kierunek spojrzenia jest obecna już w bardzo wczesnym okresie życia. Nawet w 4. niemowlęta reagują w sposób zróżnicowany na spojrzenie i emocje. Dziecko autystyczne unika kontaktu wzrokowego aktywnie lub nie potrafi go utrzymać. Może zasłaniać oczy, odwracać twarz, obserwować przedmioty kątem oka, patrzeć nieobecnym wzrokiem, może też poruszać dłońmi tuż przed oczami. Postrzeganie emocji W 7. niemowlęta rozróżniają wyraz twarzy, co można zaobserwować na podstawie ich reakcji orientacyjnych i habituacyjnych przy zadaniach dotyczących skupienia uwagi wzrokowej, podczas których są im pokazywane twarze okazujące takie same bądź różne emocje. Mózg 6–7-miesięcznego dziecka reaguje inną aktywnością elektryczną, ma różne emocje. Brak umiejętności postrzegania emocji jest niepokojący. Brak reakcji na imię Dzieci autystyczne nie reagują lub mają obniżoną reakcję na swoje imię. Rodzice obawiają się, że ich dziecko jest głuche. Zaburzenia rozwoju mowy i komunikowania się Dziecko autystyczne może nie gaworzyć lub przejawiać gaworzenie monotonne, bez modulacji o charakterze konwersacyjnym. Etapy rozwoju mowy są znacznie opóźnione lub rozwój jest całkowicie zahamowany. Niepokojące jest brak wypowiadania słów ze zrozumieniem ok. 1. prostych zdań – ok. 2. brak mowy, echolalie bezpośrednie i odroczone. Brak lub opóźnienie rozwoju mowy nie są u dzieci autystycznych kompensowane komunikacją bezsłowną (mimika, gest). Dzieci komunikują swoje potrzeby poprzez płacz, krzyk, a czasami – zachowania agresywne lub autoagresywne. Regres mowy Zazwyczaj do regresu dochodzi między 15. a 36. (najczęściej między 15. a 19. i dotyczy dzieci, które posługiwały się przez okres kilku miesięcy pojedynczymi lub najwyżej 10 słowami. Mowa może zaniknąć nagle lub stopniowo, co jest związane z wycofywaniem się dziecka z kontaktów społecznych i „zamykaniem we własnym świecie” oraz z obroną przed zmianami. Rozumienie mowy Rozumienie mowy u dzieci autystycznych jest znacznie opóźnione. W późniejszym okresie może być upośledzone w różnym stopniu, począwszy od zupełnego braku rozumienia mowy, poprzez rozumienie instrukcji w określonym kontekście lub mowy popartej gestem, aż do dyskretnych zaburzeń dotyczących rozumienia znaczeń abstrakcyjnych. Charakterystyczne są również trudności w uogólnianiu znaczenia słów. Odwracanie zaimków osobowych, neologizmy Charakterystyczne jest również mówienie o sobie „ty” „on” oraz tworzenie własnych określeń, żeby nazwać przedmioty lub czynności. Spójniki, przyimki, zaimki są często używane nieprawidłowo lub pomijane w wypowiedziach. Brak zabaw związanych z naśladowaniem Pod koniec 1. otoczenie może zwrócić uwagę na brak zabaw z naśladowaniem (np. zabawa „a ku-ku”, robienie „pa-pa”). Brak zabaw na niby Brak zabaw związanych z udawaniem i użyciem przedmiotów w sposób symboliczny wynika z trudności z naśladowaniem i ma związek z zaburzonym rozwojem umiejętności społecznych u dziecka. Zabawy mogą być ubogie, stereotypowe, bez wyobraźni, np. porządkowanie i układanie zabawek, układanie patyczków, klocków według określonego wzoru, kręcenie przedmiotami. Typowe zabawki często nie wzbudzają zainteresowania dziecka. Autostymulacje sensoryczne Niektóre dzieci wprowadzają różne przedmioty w ruch wirowy, całkowicie zamykając się na dopływ innych bodźców. Działanie po... Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów Co zyskasz, kupując prenumeratę? 6 wydań magazynu "Forum Logopedy" Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online Możliwość pobrania materiałów dodatkowych ...i wiele więcej! Sprawdź